Η Φόνισσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη: Μια γυναίκα που έχει
στοιχειώσει τη Σκιάθο, ταυτίστηκε με το τοπίο της, το όρισε και
επαναπροσδιόρισε με τον μύθο της. Η Φρανκογιαννού που έπνιγε μικρά
κορίτσια, ενδόμυχα πνίγοντας τον εαυτό της που αδικήθηκε όπως όλα τα
θηλυκά. Η Φρανκογιαννού που πνίγηκε στη θάλασσα πηγαίνοντας να
εξομολογηθεί. Αυτή η φιγούρα που έπλασε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν
θα μπορούσε παρά να είναι μια σπουδαία, τραγική
οπερατική πρωταγωνίστρια. Και έτσι έγινε: Η Λυρική σκηνή ανέθεσε στον σπουδαίο Γιώργο Κουμεντάκη να γράψει μια όπερα και ίδιος επέλεξε να το κάνει με ηρωίδα τη Φόνισσα και οδηγό τις λέξεις τοπία του Παπαδιαμάντη.
(To Mπούρτζι με το Δασκαλειό όπου έγινε το Συμπόσιο για τη Φόνισσα)
Οι πρώτοι ήχοι, τα πρώτα λόγια, μοιρολόγια και μπαρόκ οπερατικές αποχρώσεις που αποτελούν συστατικά της όπερας ακούστηκαν το βράδυ της Κυριακής στην αυλή του Δασκαλειού, του σχολείου του Παπαδιαμάντη στην Σκιάθο. Και αντήχησαν στο νησί, τάραξαν τις φλέβες του, έφτασαν στα κατάφυτα βουνά που διέτρεξε κυνηγημένη από τους χωροφύλακες η Φρανκογιαννού, ξεδιπλώθηκαν σαν φίδι μέσα στη σπηλιά που κρύφτηκε, τάραξε την κρούστα της ατάραχης θάλασσας όπου πνίγηκε η Φόνισσα «εις το ήμιση μεταξύ του δρόμου της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης». Ούτε άνθρωπος ούτε ο Θεός πρόλαβε να δικάσει αυτή την ηρωίδα της ελληνικής λογοτεχνίας. Την πρώτη και μοναδική σίριαλ κίλερ των ελληνικών γραμμάτων όπως έγραψε ο Δημήτρης Πολυχρονάκης, Επίκουρος Καθηγητής του Τομέα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ειδικά για το Συμπόσιο της Σκιάθου.
«Aφησα τη μουσική να περιπλανηθεί και να εκφράσει αβίαστα και ελεύθερα τον ψυχισμό της Φρανκογιαννούς, φτάνοντας εκεί που δεν μπορεί να φτάσει η λογική» είπε ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης. «Παράλληλοι βίοι με τη Λυρική» παρατήρησε εύστροφα λίγο αργότερα ο καλλιτεχνικός διευθυντής Μύρων Μιχαηλίδης, αναφερόμενος στη λειτουργία και έκφραση της Λυρικής πέρα από τη Λυρική.
Από τον Δράκουλα του Στόουκερ στη Φόνισσα
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έγραψε τη Φόνισσα το 1903 σε συνέχειες στο περιοδικό Παναθήναια, με τον υπότιτλο «Κοινωνικόν μυθιστόρημα». Τι συνδέει τη νουβέλλα με τη σημερινή πραγαγματικότητα; «Νομίζω η έλλειψη αγάπης», λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Εχει να υψώνεται γύρω της ο φόβος, το ψέμα, το μίσος, η απελπισία, αλλά όχι η αγάπη. Δεν υπάρχουν όνειρα, μόνο εφιάλτες. Η προβολή της παντοδυναμίας πάνω στους αδύναμους, ανήμπορους ανθρώπους για μια ζωή χωρίς νόημα και η ίδια απέραντη μοναξιά, τότε και τώρα.»
Ο Παπαδιαμάντης έγραψε το έργο έχοντας μόλις μεταφράσει μυθιστορήματα όπως το Έγκλημα και Τιμωρία του Ντοστογέφσκι και Δράκουλας του Στόουκερ. Ο Γιάννης Σβώλος έγραψε το λιμπρέτο προσθέτοντας σε κάποιες περιπτώσεις σκέψεις ή εσωτερικούς μονολόγους τους οποίους ο Παπαδιαμάντης καταγράφει σχολιαστικά ως αφηγητής που αφουγκράζεται για λογαριασμό του αναγνώστη όσα συμβαίνουν στο νου των προσώπων της νουβέλας.
(Η σπηλιά της Φόνισσας)
Η όπερα θα ανέβει στην αίθουσα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής στις 19 Νοεμβρίου, με τον Γιώργο Κουμεντάκη να ξεκαθαρίζει ότι είναι σημαντικό για τη συγκεκριμένη όπερα να χαρτογραφηθεί η αρχιτεκτονική του χώρου. «Ο ήχος απλώνεται σε όλη τη σκηνή από την ορχήστρα μέχρι το βάθος, διαμορφώνοντας το φυσικό ορίζοντα και τη φύση που μαζί με τη Φραγκογιαννού είναι οι δυο πρωταγωνίστριες της όπερας.» Η Σκιάθος συμπρωταγωνίστρια της Φόνισσας σε μια εκδοχή που ενδυναμώνει τη σχέση των δυο τους, μέσα από ένα εύρημα στα σκηνικά που επιμελείται ο Πέτρος Τουλούδης: Αντί να τρέχει η Φόνισσα στα βουνά, συμβαίνει το αντίθετο. Μένει ακίνητη. Η φύση γυρίζει γύρω της, την περικυκλώνει, την πνίγει και χάνεται...
Το καινούργιο ήρθε και θα μείνει στη Λυρική
Δεν είναι δύσκολο να το φανταστείς. Μια μέρα πριν το Συμπόσιο για τη Φόνισσα -την ιδέα για την εκδήλωση και την επιλογή του χώρου είχε ο υπεύθυνος επικοινωνίας της Λυρικής Βασίλης Λούρας και η οργάνωση έγινε από τον πολιτιστικό σύλλογο «Η Σκιάθος» και την Εθνική Λυρική Σκηνή- ο Θοδωρής Τζούμας (πρόεδρος του συλλόγου) και η Αννα Ανδρεάδη ξενάγησαν τους συμμετέχοντες στις ακτές και τα σημεία του νησιού που αναφέρονται στο βιβλίου, ακολουθώντας την λεπτή γραμμή αίματος, ενοχών και ηδονής της Φόνισσας μετά από κάθε πνιγμό μικρού κοριτσιού. Αν δεν υπήρχε αυτό το τοπίο, ίσως να μην είχε γράψει ποτέ με αυτό τον τρόπο ο Παπαδιαμάντης. Οπως τόνισε ο Θοδωρής Τζούμας «Σας καλοσωρίζουμε εδώ που εκτυλίσεται η ιστορία της Φόνισσας, στον τόπο που έκανε τον Οδυσσέα Ελύτη να αναρωτηθεί "πώς αυτά τα εξήντα περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα με τις τρεις χιλιάδες ψυχές έφτασαν ν’ αποκτήσουν στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη τη σημασία ολόκληρης ηπείρου”».
οπερατική πρωταγωνίστρια. Και έτσι έγινε: Η Λυρική σκηνή ανέθεσε στον σπουδαίο Γιώργο Κουμεντάκη να γράψει μια όπερα και ίδιος επέλεξε να το κάνει με ηρωίδα τη Φόνισσα και οδηγό τις λέξεις τοπία του Παπαδιαμάντη.
(To Mπούρτζι με το Δασκαλειό όπου έγινε το Συμπόσιο για τη Φόνισσα)
Οι πρώτοι ήχοι, τα πρώτα λόγια, μοιρολόγια και μπαρόκ οπερατικές αποχρώσεις που αποτελούν συστατικά της όπερας ακούστηκαν το βράδυ της Κυριακής στην αυλή του Δασκαλειού, του σχολείου του Παπαδιαμάντη στην Σκιάθο. Και αντήχησαν στο νησί, τάραξαν τις φλέβες του, έφτασαν στα κατάφυτα βουνά που διέτρεξε κυνηγημένη από τους χωροφύλακες η Φρανκογιαννού, ξεδιπλώθηκαν σαν φίδι μέσα στη σπηλιά που κρύφτηκε, τάραξε την κρούστα της ατάραχης θάλασσας όπου πνίγηκε η Φόνισσα «εις το ήμιση μεταξύ του δρόμου της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης». Ούτε άνθρωπος ούτε ο Θεός πρόλαβε να δικάσει αυτή την ηρωίδα της ελληνικής λογοτεχνίας. Την πρώτη και μοναδική σίριαλ κίλερ των ελληνικών γραμμάτων όπως έγραψε ο Δημήτρης Πολυχρονάκης, Επίκουρος Καθηγητής του Τομέα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ειδικά για το Συμπόσιο της Σκιάθου.
«Aφησα τη μουσική να περιπλανηθεί και να εκφράσει αβίαστα και ελεύθερα τον ψυχισμό της Φρανκογιαννούς, φτάνοντας εκεί που δεν μπορεί να φτάσει η λογική» είπε ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης. «Παράλληλοι βίοι με τη Λυρική» παρατήρησε εύστροφα λίγο αργότερα ο καλλιτεχνικός διευθυντής Μύρων Μιχαηλίδης, αναφερόμενος στη λειτουργία και έκφραση της Λυρικής πέρα από τη Λυρική.
Από τον Δράκουλα του Στόουκερ στη Φόνισσα
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έγραψε τη Φόνισσα το 1903 σε συνέχειες στο περιοδικό Παναθήναια, με τον υπότιτλο «Κοινωνικόν μυθιστόρημα». Τι συνδέει τη νουβέλλα με τη σημερινή πραγαγματικότητα; «Νομίζω η έλλειψη αγάπης», λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Εχει να υψώνεται γύρω της ο φόβος, το ψέμα, το μίσος, η απελπισία, αλλά όχι η αγάπη. Δεν υπάρχουν όνειρα, μόνο εφιάλτες. Η προβολή της παντοδυναμίας πάνω στους αδύναμους, ανήμπορους ανθρώπους για μια ζωή χωρίς νόημα και η ίδια απέραντη μοναξιά, τότε και τώρα.»
Ο Παπαδιαμάντης έγραψε το έργο έχοντας μόλις μεταφράσει μυθιστορήματα όπως το Έγκλημα και Τιμωρία του Ντοστογέφσκι και Δράκουλας του Στόουκερ. Ο Γιάννης Σβώλος έγραψε το λιμπρέτο προσθέτοντας σε κάποιες περιπτώσεις σκέψεις ή εσωτερικούς μονολόγους τους οποίους ο Παπαδιαμάντης καταγράφει σχολιαστικά ως αφηγητής που αφουγκράζεται για λογαριασμό του αναγνώστη όσα συμβαίνουν στο νου των προσώπων της νουβέλας.
(Η σπηλιά της Φόνισσας)
Η όπερα θα ανέβει στην αίθουσα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής στις 19 Νοεμβρίου, με τον Γιώργο Κουμεντάκη να ξεκαθαρίζει ότι είναι σημαντικό για τη συγκεκριμένη όπερα να χαρτογραφηθεί η αρχιτεκτονική του χώρου. «Ο ήχος απλώνεται σε όλη τη σκηνή από την ορχήστρα μέχρι το βάθος, διαμορφώνοντας το φυσικό ορίζοντα και τη φύση που μαζί με τη Φραγκογιαννού είναι οι δυο πρωταγωνίστριες της όπερας.» Η Σκιάθος συμπρωταγωνίστρια της Φόνισσας σε μια εκδοχή που ενδυναμώνει τη σχέση των δυο τους, μέσα από ένα εύρημα στα σκηνικά που επιμελείται ο Πέτρος Τουλούδης: Αντί να τρέχει η Φόνισσα στα βουνά, συμβαίνει το αντίθετο. Μένει ακίνητη. Η φύση γυρίζει γύρω της, την περικυκλώνει, την πνίγει και χάνεται...
Το καινούργιο ήρθε και θα μείνει στη Λυρική
Δεν είναι δύσκολο να το φανταστείς. Μια μέρα πριν το Συμπόσιο για τη Φόνισσα -την ιδέα για την εκδήλωση και την επιλογή του χώρου είχε ο υπεύθυνος επικοινωνίας της Λυρικής Βασίλης Λούρας και η οργάνωση έγινε από τον πολιτιστικό σύλλογο «Η Σκιάθος» και την Εθνική Λυρική Σκηνή- ο Θοδωρής Τζούμας (πρόεδρος του συλλόγου) και η Αννα Ανδρεάδη ξενάγησαν τους συμμετέχοντες στις ακτές και τα σημεία του νησιού που αναφέρονται στο βιβλίου, ακολουθώντας την λεπτή γραμμή αίματος, ενοχών και ηδονής της Φόνισσας μετά από κάθε πνιγμό μικρού κοριτσιού. Αν δεν υπήρχε αυτό το τοπίο, ίσως να μην είχε γράψει ποτέ με αυτό τον τρόπο ο Παπαδιαμάντης. Οπως τόνισε ο Θοδωρής Τζούμας «Σας καλοσωρίζουμε εδώ που εκτυλίσεται η ιστορία της Φόνισσας, στον τόπο που έκανε τον Οδυσσέα Ελύτη να αναρωτηθεί "πώς αυτά τα εξήντα περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα με τις τρεις χιλιάδες ψυχές έφτασαν ν’ αποκτήσουν στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη τη σημασία ολόκληρης ηπείρου”».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου