Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή άλλως οι «Μεγάλες 40 Ημέρες»

 

03/03/2022 14:26:35

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή άλλως η Σαρακοστή που σημαίνει «Μεγάλες 40 Ημέρες» ή η Μεγάλη Νηστεία , είναι η πιο σημαντική περίοδος νηστείας στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο των Ορθοδόξων Χριστιανών, όπου προετοιμάζει τους Χριστιανούς για τη μεγαλύτερη εορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα.

Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα, προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή των Ορθοδόξων Χριστιανών, μοιάζει πολύ με τη Σαρακοστή στο Δυτικό Χριστιανισμό . Υπάρχουν κάποιες διαφορές στον υπολογισμό της σαρακοστής (πέραν του υπολογισμού της ημέρας του Πάσχα) και το πώς αυτή ασκείται τόσο λειτουργικά στη δημόσια λατρεία της εκκλησίας όσο και ατομικά.

Σκοπός

Ο σκοπός της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι να προετοιμάσει τους πιστούς, όχι μόνο για να τιμήσουν, αλλά και να εισέλθουν στα Άγια Πάθη και την Ανάσταση του Ιησού. Το σύνολο του Ορθοδόξου βίου επικεντρώνεται γύρω από την Ανάσταση. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή προτίθεται να είναι το «εργαστήρι», όπου ο χαρακτήρας του πιστού ανυψώνεται και εδραιώνεται πνευματικά· όπου η ζωή του ξανά αφιερώνεται στις αρχές και τα ιδεώδη του Ευαγγελίου· όπου η νηστεία και η προσευχή κορυφώνονται με τη βαθιά πεποίθηση της ζωής· όπου η απάθεια και η αδιαφορία μετατρέπονται σε έντονες δραστηριότητες πίστης και καλών έργων.

Η ίδια η Σαρακοστή δεν είναι προς χάριν της Σαρακοστής, όπως και η νηστεία δεν είναι προς χάριν της νηστείας. Μάλλον, αυτά είναι τα μέσα με τα οποία και για τα οποία, ο πιστός προετοιμάζει τον εαυτό του για να φτάσει, να αποδεχθεί και να επιτύχει το κάλεσμα του Σωτήρος του. Ως εκ τούτου, η σημασία της Μεγάλης Σαρακοστής εκτιμάται ιδιαιτέρως, όχι μόνο από τους μοναχούς οι οποίοι αυξάνουν σταδιακά το χρονικό διάστημα της Σαρακοστής, αλλά και από τους ίδιους τους λαϊκούς.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο ασκητισμός δεν είναι αποκλειστικά και μόνο για τους “επαγγελματίες” θρησκευτικούς, αλλά και για κάθε λαϊκό άτομο επίσης, σύμφωνα με την αντοχή του. Ως εκ τούτου, η Μεγάλη Σαρακοστή είναι ένα ιερό Εκπαιδευτήριο της Εκκλησίας, για να χρησιμεύσει στον πιστό να συμμετάσχει, ως μέλος του Μυστικού Σώματος του Χριστού. Παρέχει στον κάθε ενδιαφερόμενο, μια ετήσια ευκαιρία για αυτοεξέταση και τη βελτίωση των προτύπων της πίστης και της ηθικής στην Χριστιανική του ζωή.

Η βαθιά πρόθεση του πιστού κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ενθυλακώνεται στα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «Ξεχνώ αυτά που είναι πίσω μου και κάνω ό,τι μπορώ για να φτάσω αυτά που βρίσκονται μπροστά μου. Αγωνίζομαι να τερματίσω και προσβλέπω στο βραβείο της ουράνιας πρόσκλησης του Θεού δια του Ιησού Χρηστού.» (Προς Φιλιππησίους 3:13-14).

Μέσω της αφιέρωσης περισσότερου χρόνου από ό, τι συνήθως στην προσευχή και τον διαλογισμό για την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση από την Εκκλησία, ο πιστός στον Χριστό γίνεται μέσω της χάριτος του Θεού πιο θεοειδής. Η στάση προς αυτήν την περίοδο είναι πολύ θετική, δεν είναι τόσο πολύ μια περίοδος μετανοίας, όπως τη σκέφτονται οι «Δυτικοί», ως μια προσπάθεια να ανακαταλάβουμε την πραγματική μας κατάσταση όπως ήταν με τον Αδάμ και την Εύα πριν από την πτώση – για να ζήσουμε καθαρές ζωές.

Αυτοπειθαρχία

Η τήρηση της Μεγάλης Τεσσαρακοστής χαρακτηρίζεται από τη νηστεία και την αποχή από ορισμένες τροφές, εντατικοποίηση της ιδιωτικής και δημόσιας προσευχής, αυτοεξέταση, εξομολόγηση, προσωπική βελτίωση, μετάνοια, ελεημοσύνη και αποκατάσταση για τις αμαρτίες που διαπράχθηκαν.

Τα τρόφιμα που παραδοσιακά απέχουμε είναι το κρέας, τα ψάρια, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρασί και το λάδι. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, απέχουν μόνο από το ελαιόλαδο· ενώ σε άλλες, από όλα τα φυτικά έλαια. Αφότου η αυστηρή νηστεία, σύμφωνα με τους κανόνες, απαγορεύεται το Σάββατο και την Κυριακή, το κρασί και το λάδι επιτρέπονται τα Σάββατα και τις Κυριακές. Εάν η Μεγάλη Εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου πέφτει κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τότε το ψάρι, το κρασί και το λάδι, επιτρέπονται εκείνη την ημέρα. Ωστόσο, το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποφεύγονται εντελώς, έως ότου σπάσει η νηστεία, την Κυριακή του Πάσχα (Πάσχα).[2]

Εκτός από τις πρόσθετες ιερές ακολουθίες που περιγράφονται παρακάτω, οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί αναμένονται να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή και να αυξήσουν την ιδιωτική τους προσευχή. Σύμφωνα με την θεολογία των Ορθοδόξων, όταν αυξάνει ο ασκητισμός, θα πρέπει επίσης να αυξάνεται και η προσευχή. Οι Εκκλησιαστικοί Πατέρες έχουν αναφερθεί στη νηστεία χωρίς προσευχή ως «τη νηστεία των δαιμόνων» δεδομένου ότι οι δαίμονες δεν τρώνε σύμφωνα με την άυλη φύση τους, αλλά ούτε και κάνουν προσευχή.

Οι Μεγάλες Σαράντα Ημέρες

Η Πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η Εορτή της Ορθοδοξίας, η οποία τιμά την αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων μετά την Εικονοκλαστική διαμάχη, η οποία θεωρείται ότι είναι ο θρίαμβος της Εκκλησίας πάνω από τις τελευταίες μεγάλες αιρέσεις που την προβλημάτιζαν (όλες οι κατοπινές αιρέσεις είναι απλά ένα αναμάσημα των προηγουμένων). Πριν από την Θεία Λειτουργία την ημέρα αυτή, μια ειδική λειτουργία (service), η οποία είναι γνωστή ως ο “Θρίαμβος της Ορθοδοξίας” που πραγματοποιείται στους καθεδρικούς ναούς και τα μεγάλα μοναστήρια, κατά την οποία διακηρύσσεται (που περιέχει αφορισμούς κατά των διαφόρων αιρέσεων και εγκώμια από εκείνους που έχουν πραγματοποιήσει νηστεία για να τη Χριστιανική πίστη) το συνοδικό. Το θέμα της ημέρας είναι η νίκη της Αληθινής Πίστης επάνω στην αίρεση. «Αφού κάθε παιδί του Θεού μπορεί να νικήσει τον κόσμο: με την πίστη μας» (Α΄ Ιωάννου 5:4)  Επίσης, οι εικόνες των αγίων μαρτυρούν ότι ο άνθρωπος, «δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού» (Γένεσις 1:26),  μπορεί να γίνει ιερή και θεϊκή μέσω του καθαρισμού του εαυτού του, όπως η ζωντανή εικόνα του Θεού.

Την Πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής αρχικά τιμούσαν τους Προφήτες, όπως τον Μωυσή, τον Ααρών και τον Σαμουήλ. Η Λειτουργία του Προκείμενου και οι στίχοι του Αλληλούια, καθώς και την Επιστολή (προς Εβραίους 11:24-26,32-40) και αναγνώσεις του Ευαγγελίου (Κατά Ιωάννην 1:43-51)  που διορίζονται για την ημέρα, συνεχίζουν να αντικατοπτρίζουν αυτή την παλαιότερη χρήση.

Δεύτερη Εβδομάδα

Την Δεύτερη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τιμά τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τον μεγάλο υπερασπιστή της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το δόγμα του Ησυχασμού κατά της επίθεσης εναντίον του Βαρλαάμ από την Καλαβρία. Η Επιστολή προς Εβραίους 1:10-14; 2:1-3 και το Ευαγγέλιο Κατά Μάρκον 2:1-12.

Όλη αυτή την εβδομάδα, μέχρι και την Έκτη Παρασκευή στην Σαρακοστή, μπορεί να ληφθεί ένα γεύμα την μέρα μαζί με ξηροφαγία. Μέχρι το Έκτο Σάββατο στην Σαρακοστή, οι νηστείες του Σαββάτου και της Κυριακής παραμένουν ίδιες όπως και στην Πρώτη Εβδομάδα.

Τρίτη Εβδομάδα

Η Προσκύνηση του Σταυρού εορτάζεται την τρίτη Κυριακή. Η προσκύνηση έρχεται αυτή την ημέρα, γιατί είναι εις το μέσον των σαράντα ημερών. Οι λειτουργίες (services) για αυτή την ημέρα είναι παρόμοιες με εκείνες για την Μεγάλη Εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου). Κατά τη διάρκεια του Ολονύκτιου Εσπερινού, ο ιερέας φέρνει τον σταυρό εις το κέντρο του ναού, όπου προσκυνάτε από τους κληρικούς και τους πιστούς. Παραμένει εις το κέντρο του ναού έως και την Παρασκευή της εβδομάδας που ακολουθεί (την Τέταρτη Εβδομάδα της Σαρακοστής).

Η Επιστολή προς Εβραίους 4:14-5:6  και το Ευαγγέλιο Κατά Μάρκον 8:34-9:1

Τέταρτη Εβδομάδα

Αυτή η εβδομάδα εορτάζεται ως ένα είδος μεθεόρτιον (afterfeast) της Προσκύνησης του Σταυρού, κατά την οποία, κάποιοι από τους ύμνους από την προηγούμενη Κυριακή επαναλαμβάνονται κάθε μέρα. Τη Δευτέρα και την Τετάρτη από την Τέταρτη Εβδομάδα, η Προσκύνηση του Σταυρού, λαμβάνει χώρα κατά την Πρώτη Ώρα (επαναλαμβάνοντας ένα τμήμα της λειτουργίας από την Ολονυκτία της προηγούμενης Κυριακής). Την Παρασκευή της ίδιας εβδομάδας, η προσκύνηση λαμβάνει χώρα μετά την Ένατη Ώρα, μετά την οποία ο σταυρός επιστρέφει πανηγυρικά στο ιερό, από τον ιερέα και τον διάκονο.

Την Κυριακή που τελειώνει η Τέταρτη εβδομάδα είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, του οποίου το έργο, «Η Κλίμαξ της Θείας Ανόδου», έχει διαβαστεί σε ολόκληρη τη Νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Πέμπτη Εβδομάδα

Την Πέμπτη της Πέμπτης Εβδομάδας, ψάλλεται ο Μεγάλος Κανόνας του Αγίου Ανδρέα Κρήτης. Αυτός είναι ο μακρύτερος κανόνας του εκκλησιαστικού έτους και κατά τη διάρκεια των εννέα Ωδών, οι περισσότεροι από κάθε πρόσωπο που αναφέρεται στη Βίβλο είναι στο μυαλό και συνδέεται με το θέμα της μετάνοιας. Εν αναμονή του Κανόνα, οι Εσπερινοί, το απόγευμα της Τετάρτης είναι περισσότερο από το κανονικό, με την πρόσθεση ειδικών στιχηρών τροπαρίων, προς τιμήν του Μεγάλου Κανόνος. Ο ίδιος ο Μέγας Κανών απαγγέλλεται κατά τη διάρκεια των Όρθρων για την Πέμπτη, ο οποίος συνήθως εορτάζεται από την προσμονή, την Τετάρτη το βράδυ, έτσι ώστε περισσότεροι άνθρωποι να μπορέσουν να τον παρακολουθήσουν.

Ως μέρος των Όρθρων του Μεγάλου Κανόνα, αναγιγνώσκεται η Ζωή της Αγίας Μαρίας της Αιγύπτου από τον Άγιο Σωφρόνιο, Πατριάρχης Ιεροσολύμων (634 – 638), ως παράδειγμα μετανοίας και υπερνικώντας τον πειρασμό. Επίσης, την ημέρα αυτή ψάλλεται το περίφημο κοντάκιο, «Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα, τι καθεύδεις; …» του Αγίου Ρωμανού του Μελωδού. Την επόμενη ημέρα (Σάββατο πρωί) τελείται ειδική Προηγιασμένη Λειτουργία και η νηστεία είναι ελαφρώς χαλαρή (επιτρέπονται το κρασί και το λάδι) ως παρηγοριά, μετά τη μακρά λειτουργία της προηγούμενης νύκτας.

Το Σάββατο της Πέμπτης Εβδομάδας είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο (Μητέρα του Θεού) και είναι γνωστό ως το “Σάββατο του Ακάθιστου”, επειδή ο Ακάθιστος ύμνος της Παναγίας ψάλλεται κατά τη διάρκεια του Όρθρου εκείνης της ημέρας (και πάλι, συνήθως αναμένεται από το βράδυ της Παρασκευής).

Η Πέμπτη Κυριακή αφιερώνεται στην Αγία Μαρία την Αιγυπτία,  της οποίας ο Βίος αναγνώσθηκε την εβδομάδα ενωρίτερα κατά την διάρκεια του Μεγάλου Κανόνα. Κατά το τέλος της Θείας Λειτουργίας πολλές εκκλησίες εορτάζουν την «Ευλογία των Αποξηραμένων Καρπών», σε ανάμνηση του βαθυστόχαστου ασκητισμού της Αγίας Μαρίας.

Έκτη Εβδομάδα

Στις περισσότερες εικόνες με θέμα τον θάνατο, την Ανάσταση και την βάφτιση, οι πύλες του ᾅδη είναι ορατές στο παρασκήνιο, όπως είναι κι’ εδώ.

Κατά την διάρκεια της Έκτης Εβδομάδας, οι λειτουργίες της Σαρακοστής (Lenten services) ακολουθούν (are served), όπως θα ήταν κατά την δεύτερη και τρίτη εβδομάδα.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή τελειώνει με το πέρας της Ακολουθίας του Εσπερινού, την εσπέραν της Έκτης Παρασκευής και έχει τελειώσει ο Τεσσαρακονταήμερος κύκλος των αναγνωσμάτων της Παλαιάς Διαθήκης (η Γένεσις τελειώνει με τον απολογισμό της ταφής του Ιωσήφ, ο οποίος είναι ένας τύπος του Χριστού). Στην ίδια λειτουργία (service), αρχίζει και ο εορτασμός για το Σάββατο του Λαζάρου. Η Ανάσταση του Λαζάρου νοείται ως η προαναγγελία της Ανάστασης του Ιησού και πολλοί από του Αναστάσιμους ύμνους που κανονικά ψάλλονται την Κυριακή (και οι οποίοι θα αντικατασταθούν με τους ύμνους για την Κυριακή των Βαΐων), ψάλλονται στους Όρθρους το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου.

Η Κυριακή των Βαΐων διαφέρει από τις προηγούμενες Κυριακές, από το γεγονός ότι είναι μια από τις Μεγάλες Εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κανένα από το κανονικό Σαρακοστιανό υλικό δεν ψάλλεται την Κυριακή των Βαΐων, όπου το ψάρι, το κρασί και το λάδι επιτρέπονται στο τραπέζι. Η ευλογία των βαΐων (ή της ιτέας που έχει ιούλους [κατά το έαρ]) λαμβάνει χώρα στον Όρθρο το πρωί της Κυριακής και όλοι στέκονται κρατώντας βάια και αναμμένα κεριά, κατά τη διάρκεια των σημαντικών στιγμών της λειτουργίας (service).

Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη Μεγάλη Είσοδο κατά την Θεία Λειτουργία το πρωί της Κυριακής των Βαΐων, καθότι λειτουργικά εκείνη η είσοδος αναδημιουργεί την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ. Τα θέματα του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων είναι αλληλένδετα και κάποιοι από τους ιδίους ύμνους (των οποίων το ένα από τα Απολυτίκια) ψάλλονται και τις δυο ημέρες. Οι λειτουργίες της Αγίας Εβδομάδας αρχίζουν το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων και τα λειτουργικά χρώματα αλλάζουν από τις εορταστικές αποχρώσεις του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων επιστρέφουν στα μελαγχολικά χρώματα της Σαρακοστής.

Η Μεγάλη (ή Αγία) Εβδομάδα

Αν και τεχνικά, η Μεγάλη Εβδομάδα είναι ξεχωριστή από την Μεγάλη Τεσσαρακοστή, οι λειτουργίες (services) της αντικατοπτρίζουν αυτές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και περιέχονται στο ίδιο βιβλίο, το «Σαρακοστιανό Τριώδιον» (“Lenten Triodion”). Ενώ, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, κάθε εβδομάδα έχει το δικό της θέμα, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, κάθε ημέρα έχει το δικό της θέμα και πάλι με βάση τις αναγνώσεις του Ευαγγελίου για την ημέρα:

Την Αγία και Μεγάλη Δευτέρα—Ιωσήφ του Ιακώβ ως ένας τύπος του Χριστού και τον απολογισμό της άκαρπης συκιάς(Κατά Ματθαίον 21:18-22)[21]
Την Αγία και Μεγάλη Τρίτη—Η παραβολή των δέκα παρθένων (Κατά Ματθαίον 25:1-13)[22]
Την Αγία και Μεγάλη Τετάρτη—Η χρίση του Ιησού με μύρο (Κατά Ματθαίον 26:6-13)[23]

Σημειώστε ότι για τις τρεις προηγούμενες ημέρες, λαμβάνεται ένα γεύμα την ημέρα, μαζί με ξηροφαγία.

Την Αγία και Μεγάλη Πέμπτη—Ο Μυστικός Δείπνος

Αυτή την ημέρα, μπορεί να γίνει κατάλυση ενός γεύματος μετά οίνου και ελαίου, επιτρέπεται δηλαδή η κατανάλωση ενός γεύματος μαζί με κρασί και λάδι.

Την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή—Τα Άγια Πάθη (Κατά Ματθαίον 27:62-66)[24]

Αυτή την ημέρα, δεν τρώγεται φαγητό.

Το Άγιο και Μεγάλο Σάββατο—Η Ταφή του Ιησού και η Κάθοδος του Χριστού στον Άδη (Κατά Ματθαίον 28:1-20)[25]

Αυτή την ημέρα, μπορεί να καταναλωθεί ένα γεύμα μαζί με κρασί.

ΑΠΟ https://www.vimaorthodoxias.gr