ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Η αμπελοκαλλιέργεια κατείχε σημαντική θέση στην οικονομία της Πελοποννήσου, και ιδιαίτερα της Μεσσηνίας, ήδη από την προϊστορική εποχή. Οι πρώτες αναφορές για τον οίνο και το αμπέλι εντοπίζονται στον Όμηρο και στις μυκηναϊκές πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β΄ του Ανακτόρου του Νέστορος.
Στο πλαίσιο της παραδοσιακής αμπελοκαλλιέργειας, πραγματοποιούνται οι εργασίες πριν το φύτεμα, οι οποίες περιλαμβάνουν την προετοιμασία του χωραφιού ώστε το χωράφι να είναι ομοιόμορφο και καθαρό από κάθε ζιζάνιο, καθώς και ο πολλαπλασιασμός μέσω της διαλογής και συγκέντρωσης των βεργών, οι οποίες διαλέγονται από γερά και παραγωγικά κλήματα, δένονται σε μικρά δεμάτια (χεργιές) και σκεπάζονται με χώμα.

Στα τέλη Μαρτίου έως τα μέσα Απριλίου βγαίνουν από το χώμα και μεταφυτεύονται. Στη συνέχεια σημαδεύουν με πασσάλους το σημείο για κάθε βέργα και ανοίγουν λάκκους, βάθους περίπου μισού μέτρου με απόσταση 0,80 -1,00μ. Η διαδικασία του πολλαπλασιασμού γίνεται, επίσης, με καταβολάδες, δηλαδή την παράχωση μίας γερής βέργας από το διπλανό κλίμα, και με εμβολιασμό ή κέντρωμα όταν το κλήμα δεν αποδίδει καρπούς. 

Το αμπέλι απαιτεί φροντίδα και αγάπη όλο το χρόνο με πολλές και κοπιαστικές εργασίες. Μια από τις πρώτες εργασίες του Φθινοπώρου είναι το ξελάκκωμα. Αρχίζει λίγο μετά τον τρύγο των αμπελιών (τέλη Σεπτεμβρίου με μέσα Οκτωβρίου) με τη χρήση αξίνας. Σκοπός της εργασίας είναι σκάβοντας βαθιά γύρω από τα κλήματα, να κοπούν οι μικρές ρίζες, έτσι ώστε να δυναμώσουν οι υπόλοιπες και παράλληλα τα νερά της βροχής και οι κοπριές να συγκεντρώνονται στους λάκκους. Μια άλλη εργασία είναι ο κάθαρος, δηλαδή το καθάρισμα των κλημάτων από ξερά κλαδιά και αδύναμες βέργες. Από το Γενάρη ξεκινά το κλάδεμα στις πεδινές περιοχές, ενώ στις πιο ορεινές, το κλάδεμα γίνεται στις αρχές Φεβρουαρίου. Ο αμπελουργός πρέπει να ξέρει ποια μάτια καρπίζουν και ποιες βέργες κάνουν για καταβολάδες, ώστε να μη κοπούν. Το σκάψιμο γίνεται αμέσως μετά το κλάδεμα και πριν ανοίξουν τα μάτια, από τα μέσα Φεβρουαρίου. Κατά το Μάρτη αρχίζει το ράντισμα με θειάφι και γαλαζόπετρα για να προληφθούν οι ασθένειες. Την Άνοιξη γίνεται ο σκάλος ή σκάλισμα και το ξερίζωμα των χόρτων που πνίγουν τα κλήματα και μετά το χαράκι, δηλαδή το χάραγμα του κορμού του κλήματος για να βγει δάκρυ, ώστε να διατηρηθεί το σταφύλι και να γίνουν οι ρόγες χοντρές. Πριν τον τρύγο πραγματοποιούνται ορισμένες προπαρασκευαστικές εργασίες, όπως η επισκευή των ληνών / πατητηριών, το μπάλωμα των ασκών και ο έλεγχος των βαρελιών, των χωνιών και της τσιφιλιάς.
Ανάλογα με την περιοχή, ο τρύγος του αμπελιού ξεκινά από τον Αύγουστο έως τον Οκτώβριο, ενώ ο Σεπτέμβριος μήνας αποκαλείται ‘Τρυγητής’. Ο τρύγος ξεκινά νωρίς το πρωί στο αμπέλι. Τα σταφύλια κόβονται με φαλτσιέτα ή σουγιά, τοποθετούνται μέσα σε κοφίνια και μεταφορτώνονται σε πούργια στα γαϊδούρια για να πάνε στα πατητήρια. Ο τρόπος έκθλιψης των σταφυλιών (ζούψιμο, άρμεγμα, μουστομπάτι) διαφέρει ανάλογα με την περιοχή και το είδος του κρασιού. Οι ληνοί / πατητήρια είναι είτε κινητοί ξύλινοι είτε κτιστοί και το πάτημα των σταφυλιών για την παραγωγή του μούστου γίνεται με γυμνά πόδια ή με ειδικό εξοπλισμό. Ο μούστος μεταφέρεται σε βαρέλια, τα οποία παραμένουν ανοιχτά για σαράντα ημέρες, μέχρι να γίνει η ζύμωση. Μετά σφραγίζονται με ρετσίνι ή γύψο. Η πρώτη δοκιμή του νέου κρασιού γίνεται των Φώτων (6 Ιανουαρίου).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αλεκάκης Α. Σ., 2001, Φύση και πολιτισμός. Το κρασί και η παραγωγή του, Αθήνα: εκδόσεις Σιδέρη, σελ. 21 - 35
• Αλέτρας Δ. Ν., 1969, Ο οίνος από της αρχαιότητος μέχρι σήμερον. Ιστορικά και στατιστικά στοιχεία, Αθήναι, σελ. 67 - 77
• Ήμελλος Σ. Δ. –Πολυμέρου-Καμηλάκη Α., 1983, Παραδοσιακός υλικός βίος του ελληνικού λαού (ερωτηματολόγιο), αρ. 17, Αθήνα: Δημοσιεύματα Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας, σελ. 130 - 136
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2005α, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 35, Ιούν. 2005, σελ. 2-22
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2005β, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 36, Δεκ. 2005, σελ. 2-21
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2006α, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 37, Ιαν.-Μαρ. 2006, σελ. 2-8
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2006β, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 38, Ιαν.-Μαρ. 2006, σελ. 2-7
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2006γ, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 39, Ιουλ.- Σεπτ. 2006, σελ. 4-7
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2006δ, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 40, Οκτ. – Δεκ. 2006, σελ. 9-12
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2007α, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 41, Ιαν.-Μαρ. 2007, σελ. 8-12
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2007β, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 42, Απρ. –Ιούν. 2007, σελ. 7-9
• Κουτσούρας Κ. Σ., 2007γ, ‘Η παραδοσιακή αμπελοκαλλιέργεια στο χωρίο μας’, περιοδικό ‘Το χωριό μας. Κωνσταντίνοι Μεσσηνίας’, τεύχ. 43, Ιούλ. –Σεπτ. 2007, σελ. 6-11
• Λαμπροπούλου Β., 2003, ‘Κρασί και αμπέλια στο βασίλειο της Πύλου και το ανάκτορο του Νέστορος’, στο Λαογραφία, τ. ΛΘ΄ (1998-2003), Αθήνα, σελ. 331-336
• Παπαδόπουλος Σ. Α., 1997, Κούβελα. Ορεινό χωριό της επαρχίας Τριφυλίας Ν. Μεσσηνίας, τ. Β΄, Αθήνα.
• Πίκουλας Γ. Α.,1995, ‘Η άμπελος και ο οίνος στην Πελοπόννησο’ στο Πελοποννησιακά, τόμος ΚΑ΄, Αθήναι, σελ. 269-288
• Σακελλαρόπουλος Θ., 2007, ‘Οικονομία και κοινωνία στη Μεσσηνία κατά τον 19ο και 20ό αιώνα’, στο: Τράιου Ε. (επιμ.), Μεσσηνία, τόπος, χρόνος, άνθρωποι, Εκδόσεις Μίλητος, Αθήνα, τόμ. Α΄, σελ. 299-313
• ΥΠ.ΠΟ, 2004. Μανιάτικοι οικισμοί, Αθήνα: ΥΠ.ΠΟ - Δίκτυο μουσείων Μάνης 1.
• ΥΠ.ΠΟ, 2005, Μάνη Ένα εικονικό ταξίδι, Δίκτυο μουσείων Μάνης, Αθήνα: ΥΠ.ΠΟ, DVDROM.
• Ψαρράκη-Μπελεσιώτη Ν., 1978, Παραδοσιακές καλλιέργειες, Αιμιλία Γερουλάνου (επιμ.), Αθήνα: εκδόσεις Μουσείο Μπενάκη, σελ. 72 - 93

ΑΠΟ https://www.messiniandiet.gr/