Ψηφίδες από την ιστορία της πατατοκαλλιέργειας στη Μεσσηνία

Γράφτηκε από τον  Ηλίας Μπιτσάνης Διαβάστε το άρθρο στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ http://www.eleftheriaonline.gr/politismos/item/31618-psifides-istoria-patatokalliergeias

Η πατάτα είναι σήμερα μια από τις πλέον συνηθισμένες τροφές, καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις και για πολλούς είναι κάτι σαν ενδημικό φυτό ιδιαίτερα στην περιοχή μας. Και φυσικά δεν είναι έτσι τα πράγματα καθώς πρόκειται για φυτό της Νότιας Αμερικής το οποίο μεταφέρθηκε από τους Ισπανούς στην Ευρώπη όπου και διαδόθηκε ταχύτητα.

Σε αυτό συνετέλεσαν οι αποτυχημένες σοδειές δημητριακών τη δεκαετία του 1770 και ειδικότερα στο λιμό το 1772. Η νέα καλλιέργεια αποδείχθηκε σωτήρια προσφέροντας με διάφορους

τρόπους το άμυλο για τη διατροφή του ανθρώπου και φυσικά δεν μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητο τον πρώτο κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Μεμονωμένες προσπάθειες καλλιέργειας είχαν εκδηλωθεί και ενωρίτερα αλλά για τον Καποδίστρια ήταν ένας τρόπος για να αντιμετωπιστούν οι διατροφικές ανάγκες των ανθρώπων στο νεοσύστατο κράτος.

Σύμφωνα με τον Δημ. Λ. Ζωγράφο ο Καποδίστριας "την 14ην Απριλίου 1828 γράφει εις τον Εϋνάρδον: "Το τελευταίον γράμμα σου, από 20 Φεβρουαρίου, μου φέρει την αποδήλωσιν του φόρτου των γεωμήλων του εξελθόντος από Λίβερπουλ την 31 Ιανουαρίου, αλλ’ εισέτι μη φθάσαντος". Αλλά παρηγορείται, ότι και χωρίς αυτού εφύτευσε πολλά γεώμηλα και θέλουσιν έχει άφθονον εσοδείαν αν η ξηρασία δεν διαρκέση. Τα δε γεώμηλα της Λίβερπουλα θα  θρέψουν τας Μεσσηνιακάς επαρχίας απολλυμένας υπό της πείνης".

Από την πρώτη στιγμή έγιναν προσπάθειες για να καλλιεργηθεί η πατάτα στην περιοχή της Μεσσηνίας και ο Ζωγράφος σημειώνει ότι ο "Γενική Εφημερίς" γράφει το 1829: "Η φυτεία των γεωμήλων, την οποία εφρόντισε να εισάξη απ’ αρχής η Κυβέρνησις δεν ετελεσφόρησεν επίσης εις όλους τους τόπους. Επρεπε δια τούτο να παρατηρηθή η φύσις της γης, η εποχή και ο τρόπος της καλλιέργειας, και δια τούτο διέταξεν η Κυβέρνησις την φυτείαν αυτών εις διαφόρους επαρχίας και εις διαφόρους καιρούς. Η πείρα απέβη ευτυχής εις την πεδιάδα της Μεθώνης κατά τας οποίας έδωκε πληροφορίας ο Προσωρινός Διοικητής των Μεσσηνιακών φρουρίων. Τα φυτευθέντα την 1 Φεβρουαρίου εις εκείνα τα μέρη όχι μόνον εκαρποφόρησαν περισσότερον από τα γεωργηθέντα την 15 του αυτού και την 30 Μαρτίου, αλλά υπόκεινται και ολιγώτερον εις σήψιν […] Από τας παρατηρήσεις του Προσωρινού Διοικητού, φαίνεται ότι η λιπαρά γη, μέτριας υγρότητος, η οποία είναι των επαρχιών της Μεσσηνιας, του Αργους και πολλών άλλων, στέργει το φυτόν τούτο· το εναντίον, η αμμώδης και πολύ ξηρά· διότι τα φυτευθέντα εις τοιαύτην γην, αστόχησαν διόλου. Εργον των Διοικητών είναι να κάμωσι τοιαύτην απόπειραν έκαστος εις την οποίαν διοικεί επαρχίαν, και να κοινοποιεί τις παρατηρήσεις του, δια να βελτιωθεί εις την Ελλάδα η καλλιέργεια των γεωμήλων, τοσούτον αξιόλογου προϊόντος δια τους ενδεείς λαούς".

Ο Γρηγόριος Παλαιολόγος γράφει το 1833 για την καλλιέργεια της πατάτας: "Επληροφορήθην ότι εις Εύβοιαν, Πάτρας, Μεσσηνίας και πολλάς νήσους μας εφυτεύθησαν από διάφορους γεώμηλα και επέτυχον. Αι δε ιδικαί μου δοκιμαί εις Αργολίδα και Αθήνας επιβεβαιούν τούτο περισσότερον… ημπορούμεν εκλέγοντες εδάφη δροσερά και φυτεύοντες πρωιμότερον να επιτύχωμεν το αξιόλογον τούτο προϊόν, δια το οποίο πληρώνομεν κατ’ έτος εις τους ξένους όχι ολίγας χιλιάδας δραχμάς".

Οι δοκιμές συνεχίστηκαν και λίγο αργότερα, κατά την απογραφή του 1851 αποτελεί ένα από τα κυριότερα προϊόντα ορισμένων δήμων μεταξύ των οποίων και αυτός των Γαργαλιάνων. Ιδιαίτερη μνεία όμως γίνεται για της πατάτες στο οροπέδιο της Μαντινείας στην Αρκαδία, όπου παραγόταν εξαιρετικής ποιότητας πατάτα.

Η ΑΛΑΓΟΝΙΑ

Στο πέρασμα του χρόνου η Αλαγονία αναδεικνύεται σε πατατοπαραγωγικό κέντρο και ο Παναγιώτης Δεκάζος σημειώνει το 1927: "Τα περισσότερον πατατοπαραγωγικά μέρη της Ελλάδος σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές είναι τα χωριά του Βόλου, η Αγυιά, Το Λασσήθι, η Κέρκυρα, η Λακωνία, αι Κυκλάδες, η Τεγέα, η Αχαιοήλις, η Θεσσαλονίκη, αι Καλάμαι (Αλαγονία), αι Θήβαι και τα περίχωρα των Αθηνών".

Ο ίδιος δίνει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις ποικιλίες (παραλλαγές) που καλλιεργούνταν στη Μεσσηνία: "Στην Μεσσηνία καλλιεργούν τεσσάρες ξεχωριστές παραλλαγές: α) την πατάτα Αλαγωνίας, β) της Αράχωβας, γ) την πλάκα και δ) την Τεργεστίνα.

α) Η πατάτα της Αλαγωνίας: Εχει σχήμα στρογγυλό με συνηθισμένο βάρος πατάτας 40 δράμια και ανώτατο 70 δράμια. Χρώμα φλούδας ξανθόν, το χρώμα της σάρκας κίτρινο. Η φλούδα χονδρή και γι’ αυτό μπορεί να διατηρηθεί καλά. Μάτια λίγα και βαθειά. Στην ορεινή Αλαγωνία φυτεύεται την άνοιξι και στα πεδινά μέρη της Μεσσηνίας τον Νοέμβρη. Εσοδεία κατά στρέμμα με μετρίαν λίπανσιν κοπριάς και χημ. λιπασμάτων 800-1000 οκάδες. Ωριμάζει μετά 150-175 ημέρας.

β) Η πατάτα Αράχωβας έχει σχήμα αυγού. Το συνηθισμένο βάρος της 80 δράμια το κομμάτι, ανώτατον βάρος 300 δράμια. Χρώμα φλούδας πολύ σκούρο κίτρινο, χρώμα σάρκας σκούρο κίτρινο. Φλούδα ψιλή. Διατηρείται δύσκολα. Μάτια πολλά και αναχλά. Ωριμάζει σε ποτιστικά και ξερικλα χωράφια. Μέση απόδοσις με μικράν λίπανσιν 800 οκάδες, με καλήν 1500 οκ. το στρέμμα.

γ) Η πατάτα πλάκα έχει σχήμα δισκοειδές πλατυσμένο. Συνηθισμένο βάρος 50 δράμια, μεγαλύτερον 100 δράμια το κομμάτι. Χρώμα φλούδας πολύ ανοιχτό άσπρο.. Κρέας πολύ ανοιχτό άσπρο. Μάτια λίγα και βαθειά. Φυτεύεται στα πεδινά μέρη είτε τον Ιούνιον-Ιούλιον ως καλοκαιρινή, είτε τον Δεκέμβριον ως χειμωνιάτικη. Ωριμάζει μετά 110-150 ημέρας. Εσοδεία χειμωνιάτικη με λίπανσιν 1200 οκάδες και θερινής 800 οκάδες στο ίδιο χωράφι. Ποιότητας σνα την πατάτα της Αλαγωνίας. Η καλοκαιρινή καλύτερα ποιότητος.

δ) Η Τεργεστίνα έχει σχήμα πλακωτόν. Συνηθισμένο βάρος 80 δράμια, μεγαλύτερο 200 δράμια το κομμάτι. Φλούδα άσπρη κρέας κοκκινωπό. Μάτια πολλά και ανάβαθα. Φυτεύεται την άνοιξι. Ωριμάζει μερά 160-180 ημέρας. Ως ποιότης είναι η χειρότερα όλων. Προέρχεται πιθανώτατα εκ των βιομηχανικών παραλλαγών της Ευρώπης. Εσοδεία με λίπανσιν 1800 οκάδες το στρέμμα. Καλλιεργείται κυρίως στους κήπους και ολίγον στα χωράφια έξω.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ

Στη συνέχεια η Αλαγονία αναδείχθηκε σε σημαντικό σποροπαραγωγικό κέντρο το οποίο έδωσε ώθηση στην καλλιέργεια της πατάτας στη Μεσσηνία. Μια καλλιέργεια που αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς μετά την εγκατάλειψη της ορυζοκαλλιέργειας στο μεσσηνιακό κάμπο, με επίκεντρο τη Μεσσήνη και την περιοχή του Μπουρνιά στην Καλαμάτα. Η εγκατάλειψη της έρευνας για τη βελτίωση των ελληνικών ποικιλιών αλλά και η εύκολη λύση της αγοράς πατατόσπορου από το εξωτερικό, οδήγησαν στο κλείσιμο του σποροπαραγωγικού κέντρου Αλαγονίας και άλλων περιοχών της χώρας. Η παραγωγή πλέον εξαρτάται πλήρως από τις εισαγωγές τόσο πατατοσπόρου όσο και εφοδίων, γεγονός που φέρνει σε όλο και περισσότερο δύσκολη θέση τους παραγωγούς και δημιουργεί κινδύνους εκτίναξης του κόστους παραγωγής.

Σημ. 1: Ολοι οι μελετητές της ελληνικής γεωργίας και ειδικότερα της πατάτας θεωρούν μύθο το "κλείδωμα της πατάτας" από τον Καποδίστρια προκειμένου να πεισθούν να την καλλιεργήσουν. Πέραν του γεγονότος πως δεν προκύπτει από καμία πηγή, τα ιστορικά στοιχεία για την καλλιέργεια δείχνουν το ακριβώς αντίθετο.

Σημ. 2: Η οκά ισοδυναμεί με 1.282 γραμμάρια και το δράμι με 3,205 γραμμάρια.

---

Βιβλιογραφία

1. Δημ. Λ. Ζωγράφου "Ιστορία της ελληνικής γεωργίας" τόμος 1ος (επανέκδοση 1976).

2. Παν. Α. Δεκάζου "Η καλλιέργεια της πατάτας στο χωράφι και στους κήπους μας" (1927)

3. Παν. Α. Δεκάζου "Η πατάτα" (1933)

4. Βασίλη Σιακωτού  "Η διάδοση της πατάτας στον ελλαδικό χώρο", Μνημοσύνη, τομ. 15 (2001-2002)

5. Γρ. Παλαιολόγου "Γεωργική και οικιακή οικονομία" (1833).

ΑΠΟ http://www.eleftheriaonline.gr
Διαβάστε το άρθρο στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ http://www.eleftheriaonline.gr/politismos/item/31618-psifides-istoria-patatokalliergeias